„Paradis” – hipernowczesny lokal rozrywkowy przedwojennej Warszawy

Kawiarnia i lokal rozrywkowy „Paradis” w Warszawie mieściła się przy ul. Nowy Świat 3. Paradis był dziełem spółki architektów J. Gelbard i R. Sigalin, którzy w latach 30. XX w. byli jednymi z najlepiej opłaconych architektów w Polsce. Paradis wraz z domem, w którym się mieścił powstał w latach 1932-1933 r. Właścicielem i zamawiający tę realizację był warszawski Bank Handlowy oraz Abram Wachsmacher.

Dom mieszkalny z lokalem rozrywkowym „Paradis”: elewacja frontowa, wg Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Zarząd miejski m.st. Warszawy, Referat Gabarytów, 1938.

Apartament house, w którym mieścił się Paradis, przy ul. Nowy Świat 3 to dom, który był jedną z najwcześniejszych realizacji powstałych w Warszawie w duchu skrajnego funkcjonalizmu warszawskiego lat 30. XX wieku. Obiekt w momencie powstania budził kontrowersje, ze względu na bezkompromisową, ultranowoczesną architekturę, niedostosowaną w swej formie do zabytkowego otoczenia Traktu Królewskiego. Jednak niektórzy krytycy architektury uważali wówczas, że obiekt nadawał zabudowanej zwarcie ulicy świeżego wyrazu.
W elewacji pierwszej kondygnacji (parteru) budynku przy Nowym Świcie 3 zostały umiejscowione: wejście główne do kamienicy, wejście do lokalu rozrywkowego Paradis oraz dwie witryny w formie leżących prostokątów za którymi mieścił się Paradis. Wejście do kamienicy razem z sąsiednim wejściem do lokalu rozrywkowego osadzone zostały we wspólnej wnęce. Wąska sień oraz klatka schodowa budynku frontowego zostały zaprojektowane w taki sposób aby w pierwszej kondygnacji zmieściły się szatnie z wejściem głównym do lokalu rozrywkowego.W parterze oraz podziemiu domu przy Nowym Świecie 3 została zaprojektowana wspomniana już dwukondygnacyjna, luksusowa Kawiarnia i nocny lokal rozrywkowy „Paradis”. Obiekt posiadał równie nowoczesne rozwiązania, co budynek w którym został ulokowany.
Istotą kompozycji tego miejsca było powiązanie w całość jego obydwu kondygnacji i stworzenie zespolonego przestrzennie wnętrza. Dzięki oparciu konstrukcji domu frontowego na żelbetowych słupach, wystąpiła możliwość stworzenia takiego właśnie wnętrza. Uwydatnione w środku gładkie słupy konstrukcyjne, przechodzące przez dwie kondygnacje dwóch głównych sal lokalu, dodatkowo potęgowały wrażenie jednolitej całości lokalu rozrywkowego.
Część z obydwu kondygnacji Paradisu wbudowano w podwórze domu frontowego nad i pod jego powierzchnią, dzięki temu można było włączyć odcinek bocznej (północnej) oficyny kamienicy do całości założenia lokalu. W ten sposób w elewacji tylnej domu w strefie przyziemia powstała wielka witryna ogródka zimowego (nie zachowana do dnia dzisiejszego), będącego częścią lokalu rozrywkowego.

Lokal rozrywkowy „Paradis”, hall wejściowy, wg Architektura i Budownictwo, 1933, Nr 4, s. 124.

Do Paradisu wchodziło się przez dwuskrzydłowe, przeszklone drzwi. Wąski przedsionek tego lokalu prowadził do hallu, z którego można było przyjeść na wprost (patrząc od strony ulicy) do szatni lub na prawo przez szklane drzwi, osadzone w całkowicie przeszklonej ścianie, do sali kawiarni, będącej na parterze. W lokalu zbudowano dwie wąskie szatnie, wspomnianą już górną na parterze i dolną w podziemiu – w dolnej kondygnacji.
W podłodze kawiarni zaprojektowano efektowne wcięcie w postaci wielkiego eliptycznego (nerkowego) otworu, mającego poniżej swój odpowiednik w postaci kręgu do tańca, na górze zaś w postaci podziału sufitu. Dzięki takiemu rozwiązaniu kawiarnia, mimo że położona wyżej, sprawiała wrażenie antresoli, gdyż wielkie wcięcie w podłodze dawało widok na dolną salę dancingową.

Lokal rozrywkowy „Paradis” w Warszawie, wnętrze: widok dolnej kondygnacji z kręgiem tanecznym i dwóch słupów konstrukcyjnych biegnącymi przez obie kondygnacje lokalu, wg AiB, 1933, Nr 4, s. 125.

Pewne pozorne przytłoczenie podziemia lokalu – sali dancingowej, zostało umiejętnie zrównoważone przez umieszczenie tam dodatkowo cienkich słupków wspierających galerię kawiarni. Podium orkiestry muzycznej umieszczono centralnie w sali dancingowej. Na podium wykorzystany został podest schodów wewnętrznych lokalu. Ponadto nad orkiestrą został zaprojektowany biały ekran, który dawał możliwość wyświetlania przezroczy lub filmów.
Wnętrza „Paradisu” zostały wykończone luksusowymi materiałami. Ściany obłożono boazerią o spokojnych tonach i prostych słojach, okładziną z płyt marmuru oraz białym chromowanym metalem.
Ponad parkietem i eliptycznym otworem w lokalu umieszczono nowoczesny, popularny w latach 30. XX wieku, „plafon świetlny”, kryjący zamontowane ponad nim, niewidoczne reflektory – wykonano tu zagłębienia dla użycia żarówek pod sufitem. Osiągnięte w ten sposób światło było jasne i niekosztowne (na jeden metr przypadało 120 watów). Dzięki między innymi takiemu urządzeniu oświetlenia elektrycznego, w Paradisie uzyskano, światło białe, łagodne, pośrednie, rozproszone.

Kawiarnia Cafe Club w Warszawie, ok. 1932r.. Nowoczesne wnętrza były tu utrzymane w estetyce typowej dla kawiarni warszawskich lat 30. XX w. Na zdjęciu widoczne charakterystyczne, miękkie oświetlenie hallu wejściowego za pomocą reflektorów ukrytych tuż przy stropie. Identyczne rozwiązanie zostało zastosowane w Paradisie. Wg Cz. Olszewski, Warszawa Nowoczesna, 2012, s. 329.

W Paradisie zaprojektowano również efektowne oświetlenie kolorowe, którego zadaniem było tworzenie dodatkowych efektów tj. barwienia sufitu i ścian. Całość oświetlenia scentralizowana była w specjalnej kabinie gdzie przybywał elektrotechnik, który sterował światłem.Lokal rozrywkowy „Paradis” posiadał własny transformator, co czyniło go niezależnym od sąsiednich instalacji. Wentylacja wg. krytyków recenzujących wnętrza Paradisu uznana została za wzorową. Powietrze czerpane było z podwórza z wysokości 10 metrów nad poziomem ziemi, gdzie była wybudowana szachta schodząca do komory wentylatorowej w kotłowni. W zimie powietrze doprowadzone do lokalu było podgrzewane, dlatego poza wentylatorem zaprojektowano nagrzewnicę parową. Zużyte powietrze natomiast usuwano za pomocą wyciągu naturalnego, ulokowanego z tyłu przy lewej ścianie szczytowej i prowadzącego na dach. Z tyłu po prawej stronie ściany szczytowej, powstał wyciąg mechaniczny (zabierający powietrze z kuchni i parteru, dancingu i kawiarni) wyprowadzający powietrze również ponad dach.

Lokal rozrywkowym „Paradis”, rzut przyziemia (parteru) , wg AiB, 1933, s. 126.

Stworzony na małej przestrzeni hipernowoczesny lokal rozrywkowy i kawiarnia przy Nowym Świecie 3 był dużym osiągnięciem dla jego twórców, będących wówczas na początku swojej działalności architektonicznej w Warszawie. Obiekt po zrealizowaniu stanowił obszerną przestrzennie, a zarazem zamkniętą w sobie całość i mógł pomieścić maksymalnie 200 osób. Na dachu domu zainstalowano również stosowny neon reklamujący lokal „Paradis”
Kawiarnia i lokal rozrywkowy „Paradis” przy ul. Nowy Świat 3 był jednym z bardziej eleganckich i niepowtarzalnych w swym układzie lokali w międzywojennej Warszawie. Porównywano go do słynnej „Adrii”. Od 1935 roku Julian Front prowadził w Paradisie orkiestrę taneczną. Polskie Radio wielokrotnie transmitowało jej występy bezpośrednio z sali tanecznej. W styczniu 1937 roku w programie Paradisu reklamowano między innymi występy tancerek Lorny Blackburn z Anglii, Soni von Albany, Soni Milskiej oraz akrobatki Aliny Massalskiej. Wykonawczynią sentymentalnych piosenek była wówczas główna atrakcja Paradisu Wiera Gran. Od godziny 22 do rana grali kompozytorzy Artur Gold i Jerzy Petersburski. Natomiast na dancingu popołudniowym od godziny 17.30 do 22 grał zespół muzyczny Bliskiego. W lokalu grała również orkiestra Mieczysława Janicza oraz pianista Stanisław Fereszko.

Reklama dancingu „Paradis” w czasopiśmie „Świat”, nr 8, 1937.

Lokal rozrywkowy „Paradis” przy ul. Nowy Świat 3 czas II wojny światowej przetrwał bez większych uszkodzeń i bez zmian w architekturze zachował się do naszych czasów. Miejsce to szybko się odrodziło i przez kilka lat funkcjonował pod dawną nazwą. Później, aż do drugiej połowy lat 80. XX wieku w miejscu Paradisu działała uspołeczniona restauracja z dancingiem „Melodia”. Obecnie w lokalu znajduje się night club, a wystrój i wyposażenie wnętrza silnie odbiega od pierwotnego, jednak zachował się jeszcze ogólny układ z eliptycznym wcięciem w podłodze pierwszej kondygnacji oraz widoczne są słupy konstrukcyjne. Ponadto zachowały się również ogromne – typowe dla architektury wczesnego modernizmu – przeszklone witryny, umiejscowione na parterze.

Przyziemie – pierwsza kondygnacja domu mieszkalnego z nocnym klubem przy ul. Nowy Świat 3 w Warszawie, 2015, fot. Ł.Bireta.

Bibliografia:
– S.M., Dom mieszkalny z lokalem rozrywkowym przy ulicy Nowy Świat 3 w Warszawie, „Architektura i Budownictwo”, 1933, Nr 4, s. 124-128;
– J.A. Chrościcki, A.Rottermund, Atlas architektury Warszawy, Warszawa 1977, s. 174;
– Ewa Małkowska-Bieniek, Przewodnik. Śladami warszawskich Żydów, Warszawa 2008, s. 87;
– J. Kasprzycki, Stare i nowe na Nowym Świecie, w: Korzenie miasta: warszawskie pożegnania. T. 1, Śródmieście Południowe, Warszawa 1996, s. 178-180;
– M. Leśniakowska, Architektura w Warszawie lata 1918-1939, Warszawa 2006, s. 64.
– M. Leśniakowska, Architektura w Warszawie, Warszawa 2005, s. 99;
– J.S. Majewski, Rajski dancing przy Nowym Świecie, „Gazeta Wyborcza. Gazeta Stołeczna”, 13 VII 1995, s. 5;
– J.S. Majewski, Warszawa nieodbudowana. Lata trzydzieste, Warszawa 2005, s. 172;
– W. Wiernicki, Wspomnienia o warszawskich knajpach, Warszawa 1994, s. 127, 159;
– J. Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, T. 14, Warszawa 2008, s. 112, 130 – 134;
– J. Zieliński, Ulica Nowy Świat, Warszawa 1998, s. 97;
– strony internetowa: http://www.warszawa1939.pl; http://www.wikipedia.pl -https://pl.wikipedia.org/wiki/Paradiso_(nocny_lokal); http://www.gazeta.pl – J.S. Majewski, Historia dansingu. Petersburski w Paradisie.

Suplement do tekstu:„Paradis” – hipernowczesny lokal rozrywkowy przedwojennej Warszawy:
Firmy biorące udział przy budowie i wykańczaniu wnętrz lokalu rozrywkowego „Paradis” w Warszawie:
– roboty budowlane wykonała firma „Malinowski” z Warszawy;
– okładziny marmurowe zewnętrzne i ścian wewnętrznych wykonała firma „L. Tyrowicz” z Lwowa;
– instalacje elektryczne, instalacje do ogrzewania i wentylacji w lokalu „Paradis” wykonała firma „Inż. S. Krakowski” z Warszawy;
– okna wystawowe, drzwi metalowe, ścianki, szatnie i drzwi wejściowe wyk. firma „A. Szmalenberg” z Warszawy;
– instalacje centralnego ogrzewania wykonała firma „I. Polak i S-ka, inżynierowie” z Warszawy;
– schody i posadzki marmurowe wykonała firma „J. Fedorowicz”, z Warszawy;
– stolarkę budowlaną, boazerię, schody, szafki barowe, lady, blaty itp. wykonała firma Z. Szczerbiński i S-ka S.A. z Warszawy;
– szyby i lustra do lokalu „Paradis” dostarczyła firma „J. Szulc” z Warszawy;
– oświetlenie elektryczne wykonała firma „Elektrotermja” z Warszawy;
– wentylację mechaniczną wykonała firma „Instalator” E. Bober-Milewski i S-ka z Warszawy.

Reklama